Марфалогія. Лексікалогія. Сувязь з іншымі навукамі презентация

граматыкі, у якім вывучаюцца часціны мовы, іх граматычныя формы, значэнні і катэгорыі.
Аб’ектам даследавання ў марфалогіі з’яўляюцца словы.

ўласцівасці слова
і
яго форм.

асабліва сінтаксісам:
граматычныя формы і значэнні слоў выяўляюцца ў словазлучэннях і часам залежаць ад той сінтаксічнай ролі, якую выконвае слова ў сказе.

адзінствам лексіка-граматычных, марфалагічных і сінтаксічных прымет.
Часціны мовы падзяляюцца на паўназначныя (самастойныя) і непаўназначныя (несамастойныя).
Усе словы можна падзяліць на
зменныя і нязменныя.

тры шостыя)
Заменнік (я, ён, гэты, кожны)
Дзеслоў (бегчы, ляцець)
Прыслоўе (хутка, радасна)
Усе маюць лексічнае значэнне,
намінатыўную функцыю,
з’яўляюцца членамі сказа.

або)
часціцы (хіба, не, бы, вунь)
Яны не маюць намінатыўнага значэння і граматычных катэгорый, самастойнай сінтаксічнай функцыі (не з’яўляюцца членамі сказа).
Ужываюцца толькі ў спалучэнні з самастойнымі часцінамі мовы.

прадметнасці і мае самастойныя граматычныя катэгорыі роду, ліку і склону.

Тыповая сінтаксічная функцыя – выступаць ў ролі дзейніка (у форма Н.скл.) абодапаўнення ( у форме ускосных склонаў).

назоўнікі дзеляцца на:
Агульныя і ўласныя (кніга - Полацк)
Канкрэтныя і абстрактныя (дрэва – каханне)
Адушаўлёныя і неадушаўлёныя(воўк – дом)
Асабовыя і неасабовыя (калега – кот, неба)
Зборныя і рэчыўныя (моладзь – цукар, ёд)

Каго? – адушаўлёны Што? – неадушаўлёны
Неадушаўлёныя: народ, натоўп, моладзь, вучнёўства, таварыства, студэнцтва (зб. наз.)
Адушаўлёныя: фантастычныя і міфалагічныя персанажы (лясун, чорт, вядзьмар, гном);
назвы цацак (лялька, ліса, заяц); назвы шахматных фігур (слон, кароль, ферзь),
назвы страў (карп, шчупак),
назоўнікі тапелец, нябожчык.

хвойнік, галлё., крылле, карэнне, лісце.
Ужываюцца ў форме адзін. ліку, не спалучаюцца з колькаснымі лічэбнікамі, але могуць спалучацца ў няпэўна-колькаснымі словамі: мала, многа, шмат, трохі колькі, столькі, некалькі: многа звяр’я.

вямярацца (мерамі вагі, аб’ёму, даўжыні).
Гэта назвы харчовых прадуктаў, хімічных элементаў, будаўнічых матэыялаў, сельскагаспадарчык культур, выкапняў і г.д.:
бурштын, нафта, вяршкі, кроў, салома, капуста.
Ужываюцца толькі ў адным ліку (крупы (толькі мн.л., мука (толькі адзн. л.), не спалучаюцца з колькаснымі лічэбнікамі.

канчаткі –а/-я (раніца, хваля), ніякі род – канчаткі -о,-ё,-а,-е (крыло, сузор’е).
У множным ліку род не вызначаецца (канікулы, арэлі)
Назоўнікі агульнага роду – здольны выступаць як Н. муж. роду, так і Н. жан.роду пры абазначэнні асоб адпаведнага полу
(задзіра, плакса, ціхоня)

боль, гар, жывапіс, подпіс
Жаночы род – апенька, гусь, кава, камода
Ніякі род – брыво, шчаўе
Варыянтныя родавыя формы:
бярлог–бярлога, салат-салата, клавіш-клавіша, зал-зала, топаль-таполя, жыраф-жырафа і інш.
Назвы маладых істот- ніякі род (б.м.) (жарабя)
Назвы прафесій - м.р. (архітэктар, педагог, кандуктар: Архітэктар Алена Зуёнак прапанавала…)
Словы тыпу стараста, тамада, суддзя, творца –агульнага роду.

Н.):
зборныя (апаратура, чалавецітва)
рэчыўныя (ванілін, смятанка)
абстрактныя( натхненне, вастрыня)
імёны ўласныя ( Заслаўль, Сож)
Толькі множны лік (множналікавыя Н.)
парныя або састаўныя прадметы (акуляры, вагі, нажніцы), некаторыя рэчыўныя (дрожджы), абстрактныя (веды, спевы), ўласныя (Міёры, Дрысвяты)

у Б.М.: бяліла,змрок, клопат, чарніла (параўн. Р.М.– мн.лік)
Толькі множны лік у Б.М.:
ажыны, дурыкі, чарніцы, паводзіны, двайняты, спевы (параўн. Р.М.– адзін. лік: ежевика, дурачество, черника, поведение)
Толькі мн. у Б.М. і адзін. і мн. лік у Р.М.:
грудзі, крупы, дзверы, могілкі, карункі, лекі, адносіны (грудь-груди, крупа-крупы)

формазмянення.
1-е склан. – назоўнікі ж.р. з канчаткам -а/-я
(імшара, шыя)
2-е склан.- назоўнікі м.р.з нулявым канчаткам (сон), н. р. з канчаткамі –е, -о, -ё, -а (месца, поле)
3-е -склан. – назоўнікі ж.р.з нулявым канчаткам (далячынь, паралель)
Рознаскланяльныя назоўнікі:
Назоўнікі агульнага роду (гарэза)
назоўнікі м.р. на -а/-я (бацка, суддзя)
Назвы маладых істот (кацяня, ваўчаня)
Назоўнікі на мя- імя, стрэмя, племя
Назоўнік маці

М. скл. - аднолькавыя канчаткі, у Р.скл.- не чаргуюцца!

заканчвацца:


У родным, давальным і месным склонах назоўнікі маюць аднолькавыя канчаткі:

канчаткі:




Увага! У творным склоне фінальны зычны асновы, калі знаходзіцца пасля галоснага, можа падаўжацца:

мужчынскага роду на -а (-я) ўлічваем націск.
Назоўнікі мужчынскагат роду на –а (- я) з націскам на канчатку скланяюцца як назоўнікі жаночага роду 1-га скланення з адпаведнай асновай:

–а (- я) з націскам на аснове:
у Д.скл. і М.скл. маюць аднолькавыя канчаткі -у (-ю),
у Т.скл. маюць канчаткі –ам (-ем)

роду на –а (- я) з націскам на аснове