Рим құқығы презентация

Халықтың жекелеген категорияларының құқықтық мәртебесі. 2. Заңды тұлғалардың ұғымы және құқықтық мәртебесі.

Рим қоғамы әрбір адамды құқық субъектісі ретінде тани бермеді. Толыққанды рим азаматы “Persona” терминімен сипатталды.
Тек, рим азаматы ғана құқықтар мен міндеттерді иелене алатын болды.
Қоғам мүшесінің құқықтарды иелену, құқық субъектісі болу қабілеті құқыққабілеттілік деп аталады. Оны CAPUT терминімен сипаттады.

Осы тұрғыдан алғанда бас бостандығы бар және құлдар деп жіктелді. 2) Status civitatis – азаматтығына байланысты. Бұл негіз бойынша рим азаматтары және өзге де бас бостандығы бар азаматтар деп жіктелінді (латындар, перегриндер). 3) Status familiae – жанұяның отағасы және оған тәуелділер деп жіктелінді. Осы үшеулерінің бірінде болған өзгеріс “Capitus deminutio” термині арқылы сипатталды. Рим азаматының құқыққабілеттілігінде болған өзгерістің келесідей түрлері болды: (maxima) жоғары, (media) орташа және (minima) төменгі.

бұл келесідей жағдайларда орын алуы мүмкін болды: - егер, рим азаматы жаудың қолына тұтқынға түсетін болса; - егер, рим азаматы құлдыққа сатылатын болса; - өлім жазасына кесілсе не өмірлік жұмыс түрлеріне жазаға тартылса;

мен перегриндерге теңестірілетін болды және ол келесі жағдайларда туындайтын: - егер, ол латындар мен перегриндерге жер аударылатын болса.

Құқық қабілеттілігінің шектелуі азаматтың өзінің лайықсыз іс-қимылының нәтижесінде қоғамдағы құрметін жоғалтуына тікелей байланысты болды. Ар-намысына нұқсан келудің бірнеше түрлері болды және олардың ішіндегі ең елеулісі Infamia (ар-намысынан айрылу) деп танылды.

атады. Оларды ерекшелендіріп тұратын бір белгі ол, «рим есімі» болды. Мысалы, бірінші өзінің жеке есімі, кейіннен, руының, ал, соңғысы рудың бір тарауының есімі. Мысалы, Марк Туллий Цицерон.

келсе немесе рим азаматы асырап алса (некеде дүиеге келген сәби әкесінің мәртебесін иеленсе, ал, некесіз дүниеге келген нәресте анасының мәртебесін иеленетін); - құлдықтан бостандыққа жіберілу арқылы (manumissio). Дегенмен, libertini әрекет қабілеттілігі шектеулі болды; - шетелдікке рим азаматтығының сыйға тартылуы.

conubii яғни, заңды некеге тұру құқығы. Мұндай некеден дүниеге келген балалар рим азаматтығын алатын, ал, балаларына қатысты билік әкесіне тиесілі болды; ius commercii яғни, мәміле жасасу, сауда құқығы, мүліктерді алу және иеліктен шығару; ІІІ ғ. формалды тұрғыдан құқыққабілеттілігі тұрғысынан теңдік жарияланғанымен, шынайы теңдік орын ала қойған жоқ. Өйткені, әртүрлі кәсіптерге байланысты қоғам жіктелініп кеткен болатын. Мысалы, әскери әлеуметтік топ, саудагерлер, шаруалар, өнеркәсіп иелері.

Гайдың мынадай бір сөзі бар: «Тұлғалар өздеріне тиесілі құқықтарында не еркін не құл ретінде жіктеледі».

қатысты Дигестілерде келесідей сөздер бар: «Құлдың иелігіне қожайынының бөліп беретін мүлкі пекулий деп аталады». Пекулийге ие құлдың алған құқықтары оның қожайынына өтетін болса, ал, міндеттері өзінде қалатын болды. Алайда, өз міндеттемелері бойынша жауап бермейтін құлмен шарттық қатынасқа түсушілердің көп бола қоймауы себепті, кейіннен, қожайыны бөлінген пекулий шегінде жауап беруге тиіс болды.

Мысалы, денсаулығы нашар жағдайында қожайыны тастап кетсе; қожайынының өлтірушісі туралы мәлімет жеткізсе; бостандық жағдайында 20 жыл өмір сүрсе.

құқықтары болды: 1) либертиннің өзіне құрметпен қарауын талап етуге; Мысалы, осы себепті либертин өзінің паторынын сотқа шақыра алмайтын яғни, патронының өзім білем деушілік әрекетінен қорғансыз болатын; 2) патронға белгілі-бір қызмет көрсету. Бірақ, manumissio арқылы бостандық берілген құлдардың санының артуына орай, императора Август бірқатар шектеу шараларын қабылдайды. (Октавиан Август б.з.д. 31 жылдан бастап б.з.14 жылына дейін билік құрды)

шектеу қойылды. Ал, б.з. 4 ж. Элия Сенция Заңы бойынша бостандық беруші кемінде 20 жасқа, ал, бостандыққа шығушы 30 жасқа толуы қажет болды. Сондай-ақ, несие берушілердің мүддесіне зиян келтіретін манумиссия заңсыз деп танылды.

міндеттерге байланысты оған тәуелді болатын және бөтеннің жерін жалға алатын тұлғалар колондар деп аталды.
Б.з. IV ғ. қабылданған заңға сәйкес бөтеннің жерін пайдаланатын жалға алушыларға жалға алынатын жерлерін тастап кетулеріне тыйым салынды және жер иесінің жерді ондағы колондарсыз сатуына болмайтындығы бекітілді. Колондар құқықтық мәртебесі тұрғысынан құлға жақын болды. Айырмашылығы сол, колондар некеге тұра алатын, жеке мүлікті иелене алатын болды.
Колондардан дүниеге келген балаларда олардың құқықтық мәртебесін иеленетін. Колон келесідей жағдайда еркіндікке шыға алатын: 1) өзі жұмыс істеп жүрген жер бөлігін өзінің меншігіне алса; 2) жер иесінің келісімімен босай алатын.