Polszczyzna w kontaktach z językami słowiańskimi презентация

w zakresie fonetyki i leksyki.

Wzajemne oddziaływanie widać zwłaszcza pomiędzy językami:

Polskim i czeskim
Polskim i ukraińskim
Polskim i rosyjskim

Oraz zdecydowanie w mniejszym stopniu między polskim i białoruskim.

chrześcijaństwa

XIII-XIV w. – hołdowanie przez Czechów wielu księstw śląskich

XIV-XV – panowanie w Polsce czeskich królów Wacława I i Wacława II

błogosławić ze stczes. blagoslaviti
- krotochwila z czes. Krotochvile

sczechizowane fonetycznie wyrazy rodzime, które występowały w staropolskiej postaci: brona, włodać, gańba, sierce
* Rozróżnienie tych 2 typów jest trudne ponieważ czeskie pożyczki leksykalne ulegały przystosowaniu do polskiego systemu fonetycznego.

zmiany ich frekwencji niż do inwentarza. Są to:

Formy beznosówkowe: poruczyć, poruczać

Formy bez przegłosu: tesan (cieśla), wymienka (warunek, wyjątek)

Formy z twardymi spółgłoskami: w przyimku ”bez”, i przedrostku ”bez-”, oraz w wyrazach obecny (dawn. powszechny), rzetelny (dawn. przejrzysty)

Przejęcie fonetycznego h w niektórych wyrazach: czyhać, hańba, ohydny, hojny

jednak mówić o szerzeniu się w polskim języku literackim form fleksyjnych mających oparcie w języku czeskim czyli o wpływie języka jako arbitra. Dotyczy to:

ściągniętych form zaimków typu ma (obok moja, mojemu)

sufiksów –tel, obywatel, -telny, rzetelny, czytelny

przymiotników z przedrostkiem prze-, przepiękny, przeczysty

się w momencie przyjęcia przez Polskę chrześcijaństwa. Oprócz wyrazów rodzimie czeskich, weszła do polszczyzny terminologia pochodzenia łacińskiego i niemieckiego:
Terminologia religijna: poganin, ołtarz, biskup, papież

Imiona osobowe: Wirzbięta (z czes. Vrbata)

Nazwy dni tygodnia:

Inne wyrazy: stodoła, komnata, komin

i form wyrazowych pojawia się w tym okresie o połowę mniej w stosunku do wieku poprzedniego.

Sytuacja zmienia się w wieku XIX gdy do polskiego wkraczają zupełnie wyjątkowe bohemizmy:

kneź, lump, masan, pawlacz, styki (kontakty), spolegliwy.

w różnych jej warstwach. Często odgrywał rolę arbitra, decydując o zwycięstwie w polskim języku tych form, które były zgodne z czeskim.

Język czeski a język polski

znaczny wpływ na słownictwo czeskie. Polonizmy pojawiają się w XVI wieku w zielniku Mathiolego, w słowniku Veleslavina, oraz w pismach B. Paprockiego.

Większość pożyczek polskich weszła do j. czeskiego w okresie odrodzenia narodowego. Dotyczy takich dziedzin jak botanika, zoologia, matematyka, fizyka

terminów naukowych, i 1650 wyrazów specjalistycznych).

Większość z nich to pożyczki sporadyczne. Obecnie zachowało się 220 terminów naukowych i ponad 400 wyrazów specjalistycznych. Polonizmy te uległy adaptacji fonetycznej i morfologicznej:

veda (pol. wiedza), puvab (pol. powab), rumeny (pol. rumiany)

się na płaszczyźnie:

literackiej
gwarowej
w dziedzinie zapożyczeń

Początkowo kontakty miały charakter wyłącznie lokalny, intensyfikacja nastąpiła w XIV-XVI w miarę zajmowania przez Koronę coraz to nowych ziem ukraińskich i następującej w efekcie polonizacji życia publicznego.

stosukowo niewielka i obejmuje ona z reguły słownictwo lokalne.

kamcha „jedwab”, kitajka, kiwior ”czapka”, jarmułka, basałyk ”bicz”, kaftan, orkisz, bisior ”perła, bojarzyń „rycerz”, kord, torłop „futro”, roztruchan, proskura „chleb przaśny”, kołtki ”nausznice”, pawłoka „purpura” .

(trzcina), kozak, metropolit, hultaj, portki, wiedźma,

wyrazy orientalne (tureckie) przyswojone przez pośrednictwo ukraińskie: bachmat, bazar, juki, wojłok,

wyrazy zaznaczające się w języku pisarzy polskich pochodzących z Kresów, bądź z Kresami związanych, jak Mikołaj Rej, Sebastian Klonowic, Samuel Twardowski.

Lwów, i Wilno, ze swoimi odmianami polszczyzny kresowej, co widać m. in. w:

powojennych audycjach radiowych w dialekcie wileńskim w Olsztynie i dialekcie lwowskim we Wrocławiu.

powieściach o tematyce kresowej.

Z kolei Ukraina sowiecka to czas w którym następowała unifikacja języka ukraińskiego, co prowadziło do usuwania z języka zapożyczeń, także polskich.

polskich przy wschodniej granicy: sołoducha (zupa z mąki), hładyszka (gliniany garnek)
nazwach miejscowości: Kotelnica w Gorcach

Polonizmy obecne współcześnie w języku białoruskim:
wybitny, wydatek, plon, termin

Polonizmy obecne współcześnie w języku ukraińskim:
pan, rola, bułka

wielką rolę w tworzeniu słownictwa rosyjskiego. Kontakty polsko-ruskie stały się szczególnie intensywne, po powstaniu państwa polsko-litewskiego. Język polski był dla Rusi Moskiewskiej językiem kraju o wysokiej kulturze i cywilizacji. Oprócz wyrazów rodzimie polskich rosyjski zapożyczył za pośrednictwem polszczyzny również wyrazy obce m. in. galicyzmy.

istina, doprawiti,

administracji, korona, kancler, komissija, apiellacyja, instrukcuja, riejestr, monopolija, mieszczanin, obywatiel,

gastronomii, kuchnia, kucharka, kuchmistr, piekarnia, bułka, smalec, wodka,

budownictwa, sprzętów domowych, zamok, komnata, wanna, garniec

sztuka, stal, taniec, malewat,

określania osób, osoba, agient, opiekun, kawalier

techniki, slesar, wierstak (stół do heblowania), wint, stal

w zaborze rosyjskim i po II wojnie światowej, i zaznaczyły swą obecność szczególnie w zakresie:

terminologii wojskowej: transeja (rów strzelecki)

publicystyki: kułak (bogacz wiejski), wiodący, przodujący

frazeologii produkcyjno-militarnej: batalia, walka o plan,

mowy potocznej: gieroj (iron. bohater), ciut-ciut

polskiego,
M. Karpulak, Słownik staropolskiej terminologii chrześcijańskiej,
S. Urbańczyk ”Charakterystyka staropolskich zapożyczeń wyrazowych z języka ukraińskiego [w:] Szkice z dziejów języka polskiego
G. Ryttner, Wschodniosłowiańskie zapożyczenia leksykalne w polszczyźnie XVII w
J. Rieger, Kontakty polszczyzny z innymi językami słowiańskimi [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku t.2, Współczesny język polski