Физикалық шамаларды өлшеу бірліктері презентация

өлшем бірілігі ретінде ферми қолданылады:

1 фм=10–15 м,

ал аудандар (реакциялар қималары) барн-мен анықталады:

1 б =102 фм2 =10–28 м2.

Энергияның өлшем бірлігі – мегаэлектронвольт, гигаэлектронвольт:

1 МэВ=106 эВ=1,6⋅10–13 Дж,
1 ГэВ=109 эВ=1,6⋅10–10 Дж.

c=3 ⋅108 м/с. Кейбір жағдайларда массаны МэВ-пен жазылады. Мысалы, электронның массасы 0,51 МэВ-қа тең, ал протонның – 938 МэВ.

емес болады.

Бөлшектердің жылдамдықтары жарық жылдамдығына шамалас болса (v ∼ c), мұндай процестер салыстырмалылық теориясында негізделген релятивтік физикада зерттелінеді.

Егер де бөлшектердің жылдамдықтары жарық жылдамдығынан анағұрлым төмен болса (v<

олардың арақашықтықтары) бойынша жүйелендіруін қарастырайық.

Құбылыстың масштабы R>100 млн жарықтық жыл болса, мегадүние ұғымы қарастыралады. Мегадүниенің қасиеттері мен эволюциясын космология зерттейді.

Адамды қоршайтын денелер макродүниеге жатады. Олар макроскопиялық физиканың объектісі болып табылады.

Масштаб R<10–8 м (өлшемдері молекуладан төмен) болса, құбылыстар кванттық физика зерттейтін микродүниеге жатады.

жатады.

Микродүние “нәзік құрылымға” ие:

10–10
R≈10–15 м – ядролық физика және төмен энергиялы бөлшектер физикасының объектілері

10–15
R<10–18 м – субмикродүние

Ядролық күштер күшті әрекеттесулерге жатады.

2. Электрмагниттік әрекеттесу
Электр зарядталған бөлшектер мен фотондар арасындағы әрекеттесу. Фундаменталды әрекеттесулердің ішінде ең зерттелінген әрекеттесу.

3. Әлсіз әрекеттесу
Бөлшектердің баяу ыдырауын анықтайды. Атом ядроларының бета-ыдыраулары көпшілікке таныс әрекеттесулері болып табылады.

4. Гравитациялық әрекеттесу
Барлық бөлшектер мен денелер қатысады.

атомдар сутегі атомдарынан құрылады.

1869 ж. – Д.Менделеев элементтердің периодтық жүйесін құрды.

1886 ж. – У.Крукс: атомдар ”протил” деп аталатын алғашқы субстанциядан тұрады.

1901 ж. – Ж.Переннің ”Атомның ядро-планетарлық құрылымы” атты мақаласы жарияланды. Оң зарядталған ядроны электрондар айналады деген болжам жасалынды. Айналу жиілігі атом шығаратын жарықтың жиілігіне сәйкестенеді.

1903 ж. – Дж.Дж.Томсон атомның статикалық моделін (”жүзімі бар пудинг”) тұжырымдаған.

1904 ж. – Х.Нагаока Сатурн планетасына ұқсас атомның планетарлық моделін ұсынды.

Резерфордтың қызметкерлері Х.Гейгер мен Э.Мардсен α-бөлшектердің үлкен бұрыштарға (180° дейін) шашырауын байқаған.

1911 ж. – Э.Резерфорд атомның планетарлық моделін ұсынды: атомның ортасында атом массасының үлкен бөлігін алатын оң зарядталған шағын ядро орналасады. Ядроны электрондар айналып тұрады.

1912 ж. – П.Блэкетт жаңадан ашылған Ч.Вильсонның тректік камерасы көмегімен α-бөлшектер іздерінің фотосуреттерін алды. Тректердің омырықтары камера затының атом ядроларындағы α-бөлшектердің бірдүркін шашырау актілеріне сәйкес келеді.

1913 ж. – А.Ван-дер-Брук α-бөлшектердің шашырау мәліметтерін ядроның Ze зарядымен түсіндірді.

1914 ж. – Г.Мозли сипаттамалық рентген сәулелердің жиіліктерін өлшеп, Ван-дер-Брук болжамының дұрыстығын көрсетті.

нейтрондардағы бассейн типті реактор 1967 ж. іске қосылған. Жылу тасығыш, баяулатқыш пен шағылдырғыш ретінде тұздан тазартылған су пайдалынады.
Жылулық нейтрондардың максимал тығыздығы – 1.1х1014 н/(см2с).

Жылу қуаты – 6 МВт.

реакторда жылулық нейтрондарда зерттеулер жүргізіледі. Мұнда баяулатқыш пен шағылдырғыш ретінде жеңіл су мен бериллий қолданылады.

үдеткіш 1987 ж. іске қосылған.

режимінде» 1965 ж. іске қосылған.
Үдетілген бөлшектердің энергиясы 10 МэВ/нуклонға болатын.
1972 ж. изохрондық режимге ауыстырғанда энергиялары: протондардың 7-30 МэВ,
гелий-3 иондардың 18-61 МэВ, гелий-4 иондардың 25-50 МэВ.

іске қосылды. Қазақстандағы электронды-сәулелік технологиялардың алғашқы қондырғысы болып табылады.

құрамында:
- ауыр иондардың инжектор-имплантатор;
- шоқтың аксиальды инжекция жүйесі;
- изохрондық циклотрон;
- иондарды шығару жүйесі;
үдетілген иондардың тасымалдау 3 каналы;
төмен энергиялы иондардың тасымалдау каналы;
- ғылыми және технологиялық қондырғылар

алғашқы іске қосылуы өткізілді. Жасалған жұмыстардың мақсаты – вакуумдық камерада жұмыстық газдың тесуін алу және 10-30 кА тогы бар плазмалық бауды қалыптастыру

реактордың жетілдіру нәтижесінде алынды.
ИВГ.1М жылу шығарғыш құрастырмалар (ТВС) мен жоғары температуралы газбен салқындататын реакторлардың активті аумақтың сынақтарын өткізуге арналған.

және гамма-сәулелердің көзі болып табылады.

ядролық реакторларда қолданылатын материалдарды сынауға арналған.
1999 ж. істен шығарылды.