Өсімдіктердің генетикалық полиморфизмін талдау презентация

Сейдалы Ж.Ә.
Шамшадин. Д.
Тексерген: Жумабаева Б.

Алматы 2018

генотиптен 1%-дан артық болатын бірнеше генотиптің кездесуін генетикалық полиморфизм (көптүрлілік) деп атаймыз.
Генетикалық полиморфизм мутациялар және комбинативтік өзгергіштік салдарынан түзіледі және табиғи сұрыптау арқылы бірқалыпты деңгейде сақталынады.
Генетикалық полиморфизмнің 2 түрі белгілі:


Адаптациялық
полиморфизм;

Балансты не гетерозиготалы
полиморфизм.

негізделген популяцияның алуан түрлілігі.

болатын болса адаптациялық полиморфизм түзіледі.
Мысалы, екі нүктелі қанқызының популяциясында күздің ақырында қара түсті қоңыздар (доминантты белгі), ал көктемде қызыл түсті қоңыздар саны басым болады. Мұның себебі қызыл түсті қоңыздар суыққа шыдамды болса, қара түсті қоңыздар жаздың күні жедел  көбейе алады.

онда балансты (гетерозиготалы) полиморфизм қалыптасады.
Мысалы, жеміс шыбынының жасанды популяциясында алғаш мутантты қара денелі (рецессивті белгі) шыбындар басым болып шамалы уақыттан кейін қара денелілердің саны азайып, 10 пайыз молшеріне жетіп тоқтаған. Зерттеулер нәтижесінде рецессивті гомозиготалылар мен доминантты гомозиготалылардың гетерозиготалы дараларға қарағанда тіршілік қабілетінің томен болатыны анықталған.

ортаның кең ауқымды жағдайларын игере алады;
2) оның генофондыңда кең көлемді тұқым куалаушылық өзгергіштіктің қоры жинақталады, осының нәтижесіңде ол эволюциялық икемділікке ие больш, кез келген бағытта өзгере алады.

жасауда өте маңызды. Сонымен бірге ішкі өзгерістер заңдылықтарын тану генофондты тиімді пайдалануға, селекциялық, дақылдық және интродукциялық жұмыстарды мақсатты жүргізуге мүмкіндіктер береді.
Қазақстанның өсімдіктер дүниесінде экономикалық жағынан маңызды өсімдіктер көп. Бұл өсімдіктердің жүйесін жасау, олардың жетілуі мен өнімділігін сипаттауда үлкен жұмыс атқарылған. Алайда, құнды түрлерінің көбеюдегі генетикалық, физиологиялық, морфологиялық және биохимиялық ерекшеліктерін зерттеудің кешенді ұйымдастырылуында әлі де кемшіліктер бар. Биоценозды қалпына келтіруде, дайындауды жоспарлауда, болашағы бар түрлерін көбейтуде өсімдіктер туралы түсінік болуы өте маңызды. Сонымен бірге экономикалық құнды өсімдіктердің генетикалық және биохимиялық белгілерінің өзгеру бағыттын зерттеудің теориялық маңызы зор.

алуандығы олардың систематикалық жағдайы емес, географиялық жағдайына байланысты. Сонымен, біртектес заттар биосинтездің әр алуан жолымен алынуы мүмкін, бұл жерде заттардың өзі емес, оларды алу жолдары маңыздырақ, өсімдіктер конституентерінің генезисін ескеру олардың гомологенді ме, әлде ұқсас екендігін ұғынуға мүмкіндік береді және соған сәйкес қортынды жасауға ықпал етеді. Сонымен бірге, хемотаксономикалық әдістің де өзіне тән шектеулері мен кемшіліктері бар екендігін ескеру қажет

маркерлермен қанығу мәселесiн шешуге және ДНҚ-ның кез-келген бөлігін маркерлеуге мүмкiндiк берді. ДНҚ полиморфизмін саралаудың жоғары технологиялық әдiстерiнiң дамуы дербес топтар ретінде қарастырылатын (ПТР-РФҰП, SSCP, т. б.)
ДНҚ маркерлерінің бөліктерін біріктіретін маркерлердің жаңа түрiнiң (SNPs) жасалуына жағдай жасады. Молекулалық маркерлердің әртүрлi уақыт (1966-2003 жылға дейiн) аралықтарындағы әртүрлi түрлерiнiң мәлiмдiлiктері қаралып, келешекке болжам ұсынылады. Қазіргі уақытта ғылыми зерттеулердiң әдiстемелiгi өзгеруде және жоғарғы технологиялар қолданыла отырып, үлгiлердi жаппай скринингтелуге ауысуда.

маркерлер ретінде морфологиялық (фенотиптік) белгiлер қолданылды, мысалы, осы маркерлерді қолдану арқылы 1913-жылы бірінші генетикалық карта (Drosophilla melanogaster генеом картасы) құрастырылды. Бірақ, морфологиялық белгiлердің тұқымқуалаушылығы күрделі сипатта болуы мүмкін және сыртқы ортаның жағдайларына тәуелдi болады.
Зерттеулердiң молекулалық әдiстерiнің дамуы генетикалық полиморфизмнің гендердің өнімдеріне (белокты немесе биохимиялық полиморфизм) дейін және жасушаның генетикалық материалдар (ДНҚ полиморфизмі) деңгейіне дейін талдау жасайтын жаңа тест жүйесін жасауға мүмкiндiк бердi.

зерттеуге мүмкiндiк бередi. ДНҚ полиморфизмі әр түрлi әдiстермен тестіленуі мүмкін, мысалы, гендегі нуклеотидтерінің кезектесулерін анықтау (Сиквенирлеу, өте қымбат, ұзақ, күрделi және дәл әдiс), және организмдердің рестракционды карталарын құрастыру (РФҰП), және ДНҚ әр түрлі бөліктерінің амплификациясы (RAPD-PCR, ISSR-PCR), және ДНҚ гибридизациясы (FISH, GISH, блоттингтер) және т. б. әдістер. Бұл өте нәзік және нақты әдістер болып табылады, олардың көмегімен экспрессирлеуші кезектесулердің ғана емес, сонымен қатар реттеуші және экспрессирленбейтін кезектесулердің полиморфизмін анықтауға болады.

популяциялық полиморфизмін анықтайтын болсақ, түрішілік және түраралық деп табиғи популяциялардың өзін екіге бөліп қарастыруға болады. Гель-электрофорез әдiсі қарапайым генетикалық әдiстермен анықталмайтын полиморфизмдерді, ферменттер бойынша және кейбiр ақуыздар бойынша анықтауға мүмкiндiк бередi. Қандай болмасын ұлпа сығындысын гельге салады және электр өрiсiнiң әсерлерiне ұшыратады. Электр өрiсiнде әртүрлi ферменттердiң қозғалыс ерекшеліктеріне байланысты соңғылары физикалық бөлiнедi; содан соң гелді бояйды,осы кезде әртүрлi ферменттер оқшау дақтар түрлерiнде байқалады. Бұл әдiспен бір фермент жүйесiндегі аллельдi айырмашылықтарды және ферменттердiң арасындағы гендiк айырмашылықтарды айқындауға болады.
Табиғи популяциялардан алынған iрiктеулердi зерттеуде электрофорез әдiстерiн қолдану керемет нәтижелер берді. Әртүрлi түрлердiң популяцияларында полиморфизмнің жоғары деңгейлерi айқындалады және полиморфты фермент локустерiнiң жиiлiгiн көруге болады.

В. О наследовании в популяциях и чистых линиях. — М.: Сельхозгиз, 1935. — 57 с.

Пайдаланылған әдебиет тізімі: