Мемлекеттік басқарудың теориялық астары презентация

(1 сағат)
Басқару ғылымының анықтамасы, пәні, объектісі мен әдістері
Мемлекеттік басқарудың эволюциясы мен басқару мектептері
Жалпы мемлекеттік басқарудың және экономиканы мемлекеттік басқарудың теориялық негіздері

МЖБ кафедрасы

түрлі құбылыстар мен процестер:
адам, ұжым, әлеуметтік қоғам, тетіктер, технологиялық процестер, аппараттар

объектілері

Басқару — ақпараттық байланыстар және қатынастар негізінде тиімді әрекет етуші жүйені қалыптастыру мақсатында басқару субъектісінің басқару объектісіне мақсатты, ұйымдасқан және реттеуші ықпалы

тұтастай білім жүйесі

"Мемлекеттік басқару теориясы" ғылымы келесідей сұрақтарға жауап береді:

Мемлекетті басқару қалай жүзеге асырылады;
Мемлекетті кім және қандай негізде басқарады;
Жоғарғы билік органдарымен қабылданған басқару шешімдері қалай жүзеге асырылады;
Мемлекет, қоғам және жеке тұлға арасындағы өзара байланыстың қалай жүзеге асырылуы;
Жергілікті өзін-өзі басқарудың қалай жүзеге асырылуы.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

авторлар:
билік күшіне сүйенетін адамдардың қоғамдық іс-әрекетін реттеу, сақтау немесе өзгерту мақсатындағы мемлекеттің тәжірибелік ұйымдастырушы және реттеуші ықпалы, екіншілері қоғамдық және өз ісін басқару бойынша мемлекеттік аппараттың іс-әрекеті

Тар анықтамалар:

Г.Л. Купряшин:
жалпы қоғам мен оның жекелеген бөліктерінде мемлекеттің ұйымдастыру-реттеуші және лауазымдық қызметтерін орындау мақсатында оның заң шығару, атқару, сот және өзге де биліктік өкілеттіктерін жүзеге асыру бойынша іс-әрекеті

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

мен Ф.Гуднау:
әрекет ету үстіндегі үкімет; ол – атқарушы билік, мемлекеттің неғұрлым әрекет етуші тарабы;
Г.А.Саймон, Д.У.Смитбург, В.А.Томпсон:
жалпыұлттық деңгейде, штаттар деңгейінде, округтер мен қалалар деңгейіндегі атқарушы билік буындарының іс-әрекеті; Конгресс және штаттардың заң шығару органдарымен құрылатын тәуелсіз басқармалар мен комиссиялардың іс-әрекеті; мемлекеттік корпорациялар мен кейбір өзге ведомстволардың іс-әрекеті

Есимова Ш.А.:
қоғамдық үдерістер мен қатынастарға мемлекеттік-басқарушылық ықпал ету әдістерінің, қағидалары, әрекет ету және ойлау тәсілдерінің өзгеруін білдіретін мемлекеттің институттарын басқару;
Айтбай К.О.:
қоғам мен оның жекелеген бөліктерінде мемлекеттің ұйымдастыру-реттеуші және лауазымдық қызметтерін орындау мақсатында оның биліктік өкілеттіктерін жүзеге асыру бойынша іс-әрекеті

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

жекелеген топтары, қоғамдық-саяси, экономикалық, мәдени және өзге ұйымдар, мемлекеттік басқару органдары, олардың іс-әрекеті

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

олардың іс-әрекеті

 “Мемлекеттік басқару теориясы« ғылымының пәні келесідей маңызды зерттеу салаларын қамтиды:

Мемлекет бұқаралық-құқықтық институт ретінде;
Мемлекеттік басқару органдарының жүйесі;
Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін ұйымдастыру;
Мемлекеттік қызмет;
Әкімішілік реформа;
Өзге мәселелер.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

басқарылатын объектілерге ықпал ету тәсілдері мен құралдары

Басқарушылық процесс ретінде:

Императивтік әдіс – ол билік және бағынудың болуы;
Диспозитивтік әдіс – ол қоғамдық қатынастар қатысушыларының өз қалауы бойынша әрекет етуіне мүмкіндік береді (сирек кездеседі).

Ғылыми зерттеу барысында:

жалпығылыми;
Жеке әдістер:
Байқау ;
салыстыру;
талдаужәне синтез;
эксперимент — қалаулы жағдайды модельдеу;
Анкеталау.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

тараптарға тікелей ықпал етуі:

көрініс табу сипаты бойынша (әкімшілік-құқықтық; әкімшілік-ұйымдастыру);
құқықты қасиеттері бойынша (нормативтік; жеке);
ықпал ету тәсілі бойынша (міндеттеуші, ынталандырушы)

экономикалық

Бұл жанама ықпал ету: пайданы бөлу, материалдық ынталандыру, мүліктік жеңілдіктер және несие, салық салу және т.б.

Әлеуметтік-психологиялық

Психологиялық ықпал ету:
социологиялық (әлеуметтік процестерді басқару әдістері);
психологиялық (жұмыскерлерді психологиялық сипаттамалары бойынша іріктеу әдістері)

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

кезеңдері:

ХІХ ғасырдың 80-ші ж. –
1920 ж.

1920 ж. –
1950 ж.

1950 ж. – бүгінгі күнге дейін

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

«Азаматтық қызмет туралы Заң» атауына ие болды.
Пендлтон Заңы мемлекеттік лауазымға үміткерлер үшін ашық конкурстық емтихандардың өткізілуін қарастырып, АҚШ-та бүгінгі күнге дейін әрекет етуде

туралы ғылым өзге ғылымдарды құрал ретінде пайдаланады және заңнама қандай іс-қимыл жасау керектігін анықтайды

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

Никколо Макиавелли идеялары бюрократия теоретиктері (М. Вебер, Р. Михельс) сүйенеді;
Заманауи басқарудың дамуына ықпал еткен Макиавеллидің 4 қағидасы:
1) Лидердің беделі немесе билігі жақтаушылардың қолдауына сүйенеді; 2) бағыныштылар өз лидерінен нені күтетінін білуі тиіс;
3) лидер өмір сүруге деген еріккке ие болуы тиіс;
4) лидер – жақтаушылар үшін үнемі даналық пен әділдіктің үлгісі.

Вильсон 1887 ж. «Әкімшіліктендіруді зерттеу» атты еңбегінде әкімшілік-мемлекеттік басқаруда бизнесті ұйымдастыру және басқару әдістерін пайдалануды ұсынатын «әкімшілік тиімділік» моделін өңдеді.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

АКШ-ң 28-ші президенті

1913 жылы Вильсон АҚШ-ң Федералды резервтік жүйесін құру туралы заң жобасына қол қойды.

Дж. Гуднау және В. Вильсон американдық әкімшілік-басқару жүйесін зерттеді;
Олар демократиялық қоғам шеңберінде «жұмыс жасайтын» бюрократия моделін әзірлеуге ұмтылды;
Олардың пікірінше саясаткерлер және әкімшіліктер арасындағы функциялар нақты бөлінуі тиіс, саясаткерлер әкімшіліктердің іс-әрекетін бақыласа, ал соңғылары саясаткерлердің шешіміне бағынады.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

бюрократтарды жүйелі түрде талдаған алғашқы ғалым, неміс социологы;
М.Вебердің 1921 ж. «Шаруашылық және қоғам» атты классикалық еңбегінде әкімшілік-мемлекеттік басқаруды зерттеді;
Вебермен жасалған талдау Германияның бюрократиялық моделіне негізделген (алайда өзге елдерге қатысты да қолданыла алады)

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

құзыреттілік саласына ие;
3. Азаматтық қызметшілер тағайындалады, сайланбайды;
4. Азаматтық қызметшілер шеніне байланысты еңбекақы алады;
5. Азаматтық қызметші тәртіпке бағынып, бақылауда болады;
6. Лауазымнан жоғарыда тұрған органдар шешімінің негізінде алынады

билігі болуы тиіс;
3. Кәсіпқой мемлекеттік қызметшілер – ол шынайылыққа кепіл беретін, жоғары сословиелік ар-намысқа ие, рухани еңбектің жоғаы білікті маманы. Ондай қызметшілерсіз орасан зор жемқорлық туындайды

4. Шынайы шенеуніктің мамандығы – саясат емес;
5. Шенеунік саясаткердің жүзеге асыратынын жасамауы тиіс – күресу;
6. Шенеунік қате болып көрінсе де, бұйры берушінің жауапкершілігімен бұйрықты орындауы тиіс; Ондай тәртіпсіз тұтас басқарушылық аппарат әрекет ете алмайды;
7. Ал саясаткердің міндеті - жасаған ісіне өзінің жеке жауапкершілігі

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

және МЖБ кафедрасы

бірқатар маңызды белгілерді бөліп қарастыруға мүмкіндік береді

мемлекеттік басқару саласын ғылыми пән ретінде қарастыру (Л.Уайт);
мемлекеттік басқару теориясының дамуына тек теоретиктердің ғана емес, сонымен қатар тәжірибе қызметкерлерінің де қатысуы (В.Вильсон);
мемлекеттік басқару процесінде орын алатын психологиялық және мотивациялық факторларды зерттеу (А.Маслоу);
ресурстарды минималды жұмсау барысында тиімділікті арттыруға негізделетін прагматикалық тәсілдеме (Ф.Тейлор);
жергілікті өзін-өзі басқарудың оңтайлы формаларын іздеу және орталықсыздандыру теориясын дамыту (Г.Кауфман);
мемлекеттік және жеке менеджменттің үйлесімділігі (Г.Эллисон).

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

мектептің ерекшеліктерін зерттеу және жалпылау британдық мемлекеттік басқару мектебіне тән бірқатар маңызды белгілерді бөліп қарастыруға мүмкіндік береді

институционалды тәсілдеме (И.Берлин);
билік пен қоғамның, үстемдік ету және бағыныштылық мәселелеріне айрықша назар аударуға негізделетін социологиялық тәсілдеме (Э.Берч);
мемлекеттік басқару шеңберінде биліктің легитимділігі мен беделдігі мәселелерін зерттеу (Р.Роуз);
қоғамдық пікір алдында мемлекеттік басқарудың және парламент алдында үкіметтің жауаптылығы (Э.Берч);
мемлекеттік басқаруды адамдардың оңтайлы іс-әрекетінің саласы ретінде қарастырудан тұратын экономикалық тәсілдеме; «ұтыс – ұтылыс» дихотомиясы (Б.Барри);
азаматтық және нысаналы мемлекеттік басқару тұжырымдамалары (М.Оукшотт);
танудың перманенттік процестері ретінде басқарушылық іс-әрекетті қарастыру (П.Чекланд);
мемлекеттік басқаруды қоршаған ортаның өзгерістеріне әрекет етуге қабілетті теңдестіруші жүйе ретінде қарастырудан тұратын кибернетикалық тәсілдеме (С.Биэр)

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

басқару теориясының дамуына айтарлықтай үлес қосты.

мемлекеттік басқаруды еркіндікті жүзеге асыру саласы ретінде қарастыру (Э.Форстхофф);
мемлекеттік басқару теориясының басты мәселесі – адамзат табиғаты (Х.Кун);
мемлекеттік аппарат тәртіп пен ережелерді тұрақтандыру жолымен қалыптасты, мұнда нейтралды әкімшілік аппаратты саяси күштерден бөліп қарастыру қажеттілігін атап өту керек (А.Гелен);
идеалды мемлекеттік басқару сипатталады: қатаң бюрократиялық қағидалар, мемлекеттік қызметшілердің ақсүйектігі мен элитарлығы, сонымен қатар билікті демократиялық легитимдеу (М.Вебер);
мемлекеттік басқару, ең алдымен, экономиканы мемлекеттік реттеуге бағытталған, халықтың барлық топтары жалпы игілікке бағынады және әрекет етуші әлеуметтік құрылғыны қолдайды (Л.Эрхард);
шынайылықты жеңілдетудің көмегімен басқарушылық құрылымдардың нақты функцияларын тұрақты талдау ұсынысына негізделетін құрылымдық-функционалды тәсілдеме (Н.Луман).

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

зерттеу және жалпылау француздық мемлекеттік басқару мектебіне тән бірқатар маңызды белгілерді бөліп қарастыруға мүмкіндік береді

мемлекет билік жүзеге асырылатын институт ретінде қарастырылады (М.Дюверже);
мемлекеттік басқарудың тиімділігі мен орталықсыздандырудың дамуы арасында байланысты іздеу, оппозицияға мемлекеттік институттардың құл сұқпаушылық шартында белгілі құқықтар беру (П.Авриль);
аутсорсинг – мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттыру мақсатында жекелеген спецификалық функциялар парламенттің «үшінші палатасындағы» неғұрлым білікті органдарға берілуі мүмкін (М.Понятковский);
басқаруды ұйымдастырудың ғылыми мектептерін өңдеу және енгізу (А.Файоль)

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

Өз дамуында капитализмнің экономикалық жүйесі бір бірінен айрықшаланатын
2 кезеңнен өтті:

1-ші кезең мемлекеттің экономикаға араласуынан максималды еркіндікке деген ұмтылысты сипаттады.
Яғни, мемлекеттің «түнгі күзетші» немесе «минималды мемлекет» сияқты сипаттамалары. Аталмыш кезең шамамен XIX ғасырдың екінші жартысына дейін жалғасты.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

және XX ғасырдың басында басталды

Бұл кезеңде А.Смиттің «көрінбейтін қолының» іс жүзінде әрекет етпей, еркін нарықтың өзін-өзі реттеуші немесе өзін-өзі түзетуші жүйе болмайтыны анықталды

Нарықтың сәтсіздіктері (market failures) тұжырымдамасы өңделіп, мемлекеттің араласуы (оның ішінде қомақты мемлекеттік қаражаттарды бөлумен) нарықтың жағымсыз салдарларын жою мен түзетудің, қоғамда тұрақтылықты қамтамасыз етудің қажетті құралы ретінде қарастырылады.
«Нарық сәтсіздіктерінің» неғұрлым кеңінен таралған және аса маңызды белгісіне, жоғарыда айтып кеткендей, кезеңмен қайталанатын жұмыссыздықтың жоғары деңгейін жатқызуға болады.

Экономикалық теория және МЖБ кафедрасы

жұмысбастылықты қамтамасыз ететін ешбір механизм жоқ, жұмыссыздық пен инфляция мәселесі сыртқы себептерден емес, өзін-өзі реттей алмайтын экономикалық жүйенің өзінен туындайды деген.
Оның ойынша: экономиканы мемлекеттік реттеу және жұмыссыздықтың алдын алу бюджет-салық саясаты арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Жиынтық сұранысты арттырып, жұмыссыздықты төмендету үшін мемлекеттік шығындарды арттыру немесе салықтарды төмендетуді қамтитын ынталандырушы фискалдық саясат қолданылуы тиіс. Салықтардың төмендетілуі, өз кезегінде, кәсіпкерлерді инвестициялар мен өндірісті дамытуға ынталандырады.

2 энергетикалық дағдарыстардың салдарынан 70-ші жылдардың екінші жартысында дамыған елдердің экономикасында стагфляция орын алып, инфляция бірінші кезектегі мәселеге айналды.
Мемлекеттік бюджет арқылы қаражаттарды қайта бөлу ауқымының шамадан тыс артуы кең ауқымды жағымсыз салдарларға әкелді.
Инфляциямен қатар ұдайы өндіріс шарттары нашарлай түсті, мемлекеттік аппараттың көлемі артып, бюрократия өрши түсті.
Әл-ауқат мемлекетінің маңызды элементі жоғары деңгейдегі бюрократия еді. Бұл, өз кезегінде, әлеуметтік мәселелермен айналысатын мекемелерде қызмет етуші тұлғалар санының айтарлықтай артуынан да көрініс тапты.
Қысқасы, жалпы әл-ауқат мемлекеті мен жекелей алғанда кейнстік теория өзінің кемшіліктерін көрсете бастады. Ғылыми әдебиетте ондай мәселелер «мемлекеттің сәтсіздіктері» немесе «мемлекеттік басқарудың дағдарысы» деп аталады.